سبز نوشت

یادداشت هایی با موضوع جامعه و محیط زیست

یادداشت هایی با موضوع جامعه و محیط زیست

سبز نوشت

دفتری که پیش روی دارید، تلاشی جامعه‌شناختی برای پرداختن به موضوعات و مسائل محیط‌زیستی ایران است. قدمی کوچک با هدف افزایش این آگاهی و باور که مشکلات و مسائل محیط‌زیستی، نتیجه رفتارهای اجتماعی‌اند، به خاطر تاثیرشان بر انسان‌ها و سایر گونه‌ها چالش برانگیز هستند، در نتیجه حل‌شان به سعی اجتماعی نیاز دارد.

۷ مطلب در خرداد ۱۳۹۴ ثبت شده است


اردیبهشت وخرداد، مهمانی باشکوهی در پیچ امین الدوله برپا می‌شود. غوغاست. مثل کاروانال‌ی خوشبو و خوش‌رنگ و خوشمزه. پر از مهمان‌های ریزه میزه.

من تهران و پیچ امین الدوله‌اش را نمی‌شناسم و نمی‌دانم آیا بهار و جغرافیای آنجا، پر مهمانی هست یا نه. اصلا به من چه مربوط است؟! من درباره پیچ امین الدوله حیاط خانه‌مان حرف می‌زنم. گیاهی که معروف است، علی خان امین الدوله، صدراعظم مظفرالدین شاه اولین بار به ایران آورد و در باغ امین الدوله کاشت. از آن گیاه‌های مهمان نواز است. کم توقع است و فقط راهی می‌خواهد تا پیچ پیچان بدود. دوستش دارم. زنبورها هم عاشقش هستند. نه اینکه سفره‌‌اش همیشه پهن است و در خانه‌اش همیشه باز، پر رفت و آمد است. مثل کافی‌شاپ حشرات می‌ماند. زنبورها تقریبا 20 روزی اواسط اردیبهشت و اوایل خرداد اطراق می‌کنند و محموله‌های گرده‌ها را بارگیری می‌کنند. عجیب سر و صدا می‌شود حیاط‌مان. ولی هر کس به وظیفه خود عمل می‌کند و کسی کسی را نمی‌آزارد. پیچ امین الدوله سرو می‌کند، زنبورها گیلاس‌های گرده‌ را می‌نوشند و ما هم تماشای‌شان می‌کنیم.

 

۰ نظر موافقین ۰ مخالفین ۰ ۳۱ خرداد ۹۴ ، ۱۸:۵۴
سحر جعفرصالحی

نگرانی‌های روزافزون مرتبط با سلامتی، خطرات و مشکلات مربوط به محیط، تخریب محیط‌زیست، تنهایی در شهر و یا حتی انگیزه ایجاد تمایز اجتماعی، از جمله دلایلی هستند که برخی از افراد جامعه را به سوی ایجاد تغییرات اساسی در سبک زندگی‌شان متمایل می‌کند. تغییر الگوهای مصرف و پیش رفتن به سوی سبک زندگی سبز برای هر دوستدار طبیعتی هیجان‌انگیز خواهد بود، همانگونه که غیرمسولانه و باری به هر جهت بودن، چالش برانگیز و عذاب‌آور است. در خلال این تجربه، ملال‌انگیزی و سکرآور بودن فضا و زمان شهری که با تجربه‌های غیرمسئولانه شهروندان، سازندگان و اداره‌کنندگان به ملغمه آهن و سیمان، ویراژ رفتن، رها کردن زباله در معابر و طبیعت و از این دست تبدیل شده‌است، با شوق اصلاح رفتار شخصی و انگیزه ایجاد تغییر در دیگران، برتافتنی می‌شود. سبک زندگی سبز یک تجربه خوشایند از تلاش‌های مداوم در توسعه شخصی و میل به ترویج و اشتراک گذاری است.

سری یادداشت‌-عکس‌هایی که با روش شبه مردم نگاری و با عنوان " تجربه‌های شخصی تغییر الگوی مصرف" در این وبلاگ کار می‌شود، بیان و اشتراک تجربه‌های خودم و دوستانم هست. هدف از این کار در نهایت، توصیف زمینه فرهنگی‌ای است که نشان می‌دهد افرادی شبیه به من، چگونه از خلال تغییر تجربه‌های روزمره، معنایی نو از زندگی می‌سازند. آرامش و لذت زندگی را نه در  بریز و بپاش‌های مصنوع مرسوم، که در کمتر، زیباتر و طبیعی‌تر مصرف کردن می‌یابند.

۲ نظر موافقین ۰ مخالفین ۰ ۲۳ خرداد ۹۴ ، ۲۳:۵۰
سحر جعفرصالحی
در قرن بیست و یکم با پیشرفت چشمگیر صنعت و تکنولوژی؛ وسایل الکترونیکی و الکتریکی از قبیل رایانه، پرینتر و اجزای داخلی آن، لپ تاپ، تلفن­های ثابت و همراه، ضبط صوت­های شخصی، لوح­های فشرده، باتری­، یخچال، تلویزیون و انواع لامپ­ها نقش مهمی در زندگی انسان دارند و باعث تسهیل در امور روزمره­ی زندگی و افزایش رفاه و آسایش افراد شده­اند. در عین حال، رشد سریع تکنولوژی و گسترش روزافزون استفاده از محصولات الکترونیکی و الکتریکی در زندگی روزمره به تولید زباله­هایی منجر می­شود که به عنوان یکی از پیامدهای منفی ناشی از پر رنگ شدن نقش این وسایل در زندگی امروز، بحرانی جهانی شناخته شده است. زباله­های الکترونیک (E-waste )، حاوی عناصر سمی فراوان از جمله فلزات سنگین (مثل سرب، کادمیوم، جیوه و موادی چون طلا، نقره و پلاتین) است که سرنوشت آن­ها در زباله­های شهری می­تواند به پیامدهای بسیار نامطلوبی برای سلامت انسان و محیط زیست منتهی شود. ریختن زباله­های الکترونیک و الکتریکی در سطل­های زباله و وجود آن­ها در انبوهی از پسماندهای تر آغاز این راه است. با تبدیل زباله­ها به کود کمپوست و ورود عناصر و ذرات زباله­های الکترونیک در این فرآیند و در ادامه، راه یافتن این عناصر به اراضی کشاورزی و فرآورده­های غذایی، مسیری برای اثرگذاری این مواد سمی و خطرناک بر سلامت مردم ایجاد خواهد شد که اثرات فاجعه بار آن تا نسل­ها در موجودات زنده باقی خواهد ماند (فراهانی جم،  12:1392).

نتایج پژوهش­های خارجی انجام شده در زمینه نگرش­های زیست­محیطی نشان می دهد، افراد با سطح تحصیلات بالاتر بیشتر از دیگران دارای ارزش­های زیست­محیطی هستند. همچنین محققان تاکید دارند که در اکثر مواقع، تحصیلکردها رفتارهای زیست محیطی مناسب­تری از خود بروز می­دهند. اما نتایج پژوهشی که ما با عنوان «نگرش، دانش و  رفتار زیست محیطی دانشجویان نسبت به زباله­های الکترونیکی و الکتریکی(مطالعه موردی دانشجویان دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی ساری)» انجام دادیم و در اردیبهشت 1393 در همایش ملی محیط زیست در همدان ارائه شد؛ نشان می­ دهد که اگرچه دانشجویان مصاحبه شده نگرش منفی نسبت به معضلات گسترش صنعت و کارخانه­ها بر بحران­های زیست محیطی دارند اما نگرش مشخصی نسبت به سهم محصولات الکترونیکی و الکتریکی در مسائل و بحران­های زیست محیطی ندارند. بخشی از این مسئله را می­توان نتیجه سطح پایین دانش دانشجویان نسبت به مواد تشکیل دهنده وسایل الکترونیکی و الکتریکی و زباله­های ناشی از آن­ها برشمرد. اگرچه سطح دانش عام مصاحبه شده­ها از زباله­های خطرناک تا حدی مطلوب بوده لیکن، دانشجویان از نظر دانش درباره محصولات الکترونیکی و الکتریکی و ضایعات آن­ها در سطح ضعیفی قرار دارند. بی­تردید اطلاعات پایین دانشجویان درباره محصولات الکترونیکی و الکتریکی و ضایعات آن­ها در اقدام­های رفتاری نمود می­یابد. همان­گونه که ذیل یافته­های مربوط به رفتارهای زیست محیطی مشهود است اگرچه رفتارهای زیست محیطی عام دانشجویان تا حدی در جهت حفاظت از محیط زیست است اما در برخورد با زباله­های الکترونیکی رفتار آگاهانه و هدفمند کمتر دیده می­شود.
برآیند یافته­های مصاحبه­های حاضر از نگرش، دانش و رفتار دانشجویان در برخورد با زباله­های الکترونیکی و الکتریکی مؤید این واقعیت در جامعه ما است که قشر تحصیلکرده آن هم در رشته­های کشاورزی و منابع طبیعی با وجود داشتن سطحی متوسطی از نگرش و دانش و در پی آن رفتارهایی همسو با حامی محیط زیست به طور عام؛ در خلاء نگرش و دانش مطلوب از عمل زیست محیطی درباره وسایل الکترونیکی و الکتریکی و زباله­های برآمده از آن­ها به سر می­برند که همین امر منتج به رفتارهایی با کمترین سطح تعهد آگاهانه نسبت به پیامدهای زیست محیطی شده است. تصمیمات و عمل دانشجویان درباره وسایل خراب و قدیمی الکتریکی و الکترویکی چندان برخاسته از نگرش و دانش محیط مدارانه نیست و عمدتا کنش­های ناخواسته است که منتهی به برخی رفتارهای زیست محیطی تصادفی می­شود.
با توجه به گسترش بی­وقفه صنعت الکترونیکی و الکتریکی و میل شدید به مصرف­گرایی در اقشار مختلف به ویژه قشر جوان ضروری است که سیاست­های کلان به گونه­ای تدوین شود که سطح آگاهی و اطلاع عمومی درباره این وسایل را ارتقاء بخشد و هم­چنین با تجهیز امکانات زیرساختی و توجه مدیریت شهری به گسترش مراکز جمع­آوری زباله­های الکترونیکی و الکتریکی در طول زمان بستر انتخاب­ رفتارهای زیست محیطی در افراد مهیا شود.

 

۰ نظر موافقین ۱ مخالفین ۰ ۲۱ خرداد ۹۴ ، ۱۹:۱۴
معصومه اشتیاقی

سخنرانی رییس جمهور در مراسم اعطای جایزه ملی محیط‌زیست (در روز یکشنبه 17 خرداد 94)، ذیل سه محور اساسی مطرح شد ؛

1-اشاره به اهمیت مساله محیط‌زیست و تاکید بر مسئولیت همگانی

 2-رابطه اخلاق دینی و محیط‌زیست

 3-رابطه مساله محیط‌زیست و تحریم‌ها

و بصورت‌های مختلف قابل برداشت است.

برداشت نخست- به نظر می‌رسد ایشان با طرح دو مورد نخست، قصد دارند بار بیشتر مسئولیت‌ها را به مردم منتقل کنند و دولت را با ذکر چند مصداق در زمینه اصلاح سیستم سوخت و تلاش برای رسیدگی به وضعیت تالاب‌ها و اشاره ضمنی به کم‌کاری‌های صورت گرفته در سال‌های پیش، مبرا جلوه دهند. کار جایی بیخ پیدا کرد که رییس دولت، راهکار نهایی در حل مسائل محیط‌زیستی را موکل به رفع تحریم‌ها دانست.

برداشت دوم- در این سخنان و اظهارات اخیر دیگر مسئولان کشور، حتی در واکنش‌های دلواپسان به سخنرانی روحانی، یک مساله روشن است و آن اینکه دیگر هیچکس نمی‌تواند منکر بحرانی بودن وضعیت محیط‌زیست در ایران باشد (گرچه هنوز آن را مساله می‌بینند و نه بحران). با این وجود به نظر می‌رسد شجاعت لازم برای پذیرفتن مسئولیت‌ها و اراده کافی برای اتخاذ راهکارهای عملی هنوز وجود ندارد و رواج مقصریابی در ادبیات دولت‌مردان (و هم منتقدان‌شان در جبهه دلواپسی)، بدیهی است.

برداشت سوم- از آنجایی که معمولا حسابگری‌های عرفی، اجازه بی‌پرده سخن گفتن را به ما نمی‌دهد، گمان می‌کنم اشاره به مساله تحریم‌ها و رابطه‌اش با محیط‌زیست در سخنان اخیر رییس جمهور، مفری شد برای همه حرف‌هایی که می‌شد گفت و گفته نشد. در واقع پر بیراه نیست اگر بسیاری از مشکلات محیط‌زیستی (و نه همه آنها) را مستقیم و غیر مستقیم ناشی از تحریم‌ها بدانیم. ایران در مورد حل مسائل اساسی‌ای چون تامین سوخت استاندارد، مناقشه‌های زیست‌محیطی بین المللی (مثل دریاها و رودخانه‌های مرزی و ریزگردها)، ارتقای سبز سیستم‌های حمل و نقل و غیره بطور مستقیم از تحریم‌ها لطمه خورده‌است. اما مهم‌تر از آن سواستفاده‌های اقتصادی داخلی از وضعیت تحریم‌هاست که بر شدت تخریب‌ها می‌افزاید. دنبال کردن منافع از قبل تحریم‌ها، بیشتر بصورت کانالیزه شدن اختصاصی پول و اشتغال در مسیر ساخت و سازها (انبوه سازی، جاده و سد سازی غیر ضروری) یا واردات و توزیع کالاهای بی‌کیفیت و غیرضروری نمایان است. در حالیکه اولی تخریب فیزیکی سرزمین‌ را هموار می‌کند، دومی، میل به مصرف‌گرایی بی‌حد را افزایش می‌دهد و با تخریب باورها و ارزش‌های محیط‌زیستی همراه است. در هر دو صورت برایند عمل، افزایش منفعت‌گرایی و در نتیجه بروز مسائل محیط‌زیستی است.

 

 

۱ نظر موافقین ۲ مخالفین ۰ ۱۹ خرداد ۹۴ ، ۱۲:۰۸
سحر جعفرصالحی

 

خلاصه مقاله

 «بررسی مفهومی پیوند اجتماعات محلی با جنگل های شمال»| شبکه مطالعات سیاستگذاری عمومی (شمس)

 

در ایران چند قانون بسیار مهم با هدف حفظ منابع طبیعی و مدیریت زمین‌های ملی وجود دارد. نظامنامه جنگلبانی در سال 1302، قانون ملی شدن جنگلها در سال 41، قانون نحوه واگذاری و احیای اراضی (سال 46)، قانون شکار و صید (سال 58) و قانون حفظ و حمایت از منابع طبیعی و ذخائر جنگلی کشور در سال 71، تنظیم و تصویب شده‌اند. اما چرا این قوانین نتوانستند در مقابل مصادره و تعرض به زمین‌های ملی، جنگلتراشی، برداشت بیرویه چوب، شکار و غیره ایستادگی کنند؟ یکی از حتمی‌ترین پاسخ‌ها این است که قوانین و سیاست‌ها ابعادی از حقوق و نحوه دسترسی جوامع محلی به جنگل را نادیده گرفته‌اند و به آسیب‌ها دامن می‌زنند. درست مثل این است که در وضع قوانین و اجرای سیاست‌ها، مردم محلی به مثابه اجتماع محلی مفهوم پردازی و مورد توجه قرار نگرفته است. قوانین نگاه حذفی به جنگل نشینان دارند، درحالیکه برای جنگل نشین، جنگل معنایی بیش از چوب و علف و زمین دارد.

در پژوهشی که من و دوستم، خانم اشتیاقی کار کردیم و بخشی از آن به عنوان متن سیاستی در شبکه مطالعات سیاستگذاری عمومی منتشر شده‌است (نام ایشان در متن اصلی پی دی اف شده، ذکر شده است)، خواستیم به لحاظ مفهومی توجه‌ها را به سمت این بعد مغفول مانده جلب کنیم. استدلال ما این است که بطورکلی در متن استفاده خصوصی از زمینهای عمومی باید به درک ماهیت ارتباط بین اجتماع و منابع پرداخت و بر اساس برداشتی جامع از این ارتباط برای حفظ سیستم­های انسانی و طبیعی برنامهریزی کرد. از آنجایی که ارتباط اجتماع منابع بطور قابل ملاحظهای و بسته به منابع در دسترس، سیاستهای مدیریت زمین، و ویژگیهای فرهنگی، جمعیتی و اقتصادی اجتماع متفاوت است، با انواع مختلفی از حقوق دسترسی و استفاده اجتماعات از منابع عمومی رو به رو هستیم . در این بین ما به دو نوع وابستگی قومی و وابستگی مصرف، اشاره کرده‌ایم.

1-پیوند قومی که در آن وابستگی از طریق عرف و معنی اجتماعی محل، تعریف و اعمال میشود. سیاستگذار و قانونگذار در اینجا نمیتوانند از تاثیر هویتبخشی و دلبستگی منابع طبیعی و قدرت تصمیمهای محلی و عرفی غفلت داشتهباشند.

2- پیوند مصرفی نیز اشاره است به اشکال متفاوت پیوند که ناشی از قوانین و مقرارت ملی است و به سه صورت دسترسی باز، دسترسی از طریق مجوز و دسترسی غیرمجاز تعریف میشود. در این شکل از پیوند بیش از هر چیز، کمبود، نقص و نامتناسب بودن قوانین به چشم میخورد. این امر که چگونه قانون خود مفری برای بهرهبرداری بیشتر در جنگلهای شمال را ایجاد و تسهیل میکند، توجه بیشتری را میطلبد. الکن بودن قوانین حفاظتی و سهلانگاری در اجرای درست موارد محدود لحاظ شده در مقرارات موجود، خود در نهادی کردن حق (غیرقانونی) سوء استفاده از تولیدات و خدمات جنگلها موثر است.

به این ترتیب دیدگاه حذفی به جنگلنشینان یا انتقاداتی که به سبک وابستگی روستانشینان در محافل محیط‌زیستی یا نگاه برخی مسئولان وجود دارد، در صورتی که با یک رویکرد مشارکتی که هم منافع ذهنی و عینی اجتماعات محلی و هم حفاظت پایدار جنگلها را لحاظ میکند، راه مناسبتری در اتخاذ مسیر توسعه پایدار است. دید حذفی، صرفا یک نگاه از بالا به پایین است که به دلیل لحاظ نکردن حق و فرصت مشارکت مردم محلی در تعیین پیوندهایشان با محل زندگی خود، فرسنگها از مقصد توسعه پایدار  فاصله دارد و گزاف نیست ادعا کنیم، هرگز به آن نخواهید رسید.


۰ نظر موافقین ۰ مخالفین ۰ ۱۶ خرداد ۹۴ ، ۱۷:۳۵
سحر جعفرصالحی

آیا شعار روز جهانی محیط زیست 2015: «هفت میلیارد رویا، یک سیاره، با احتیاط مصرف کنید» می تواند محقق شود؟

جهانی شدن مؤید این واقعیت است که همه ما در« یک جهان» زندگی می کنیم و وابستگی بیش از پیش ملت ها و دولت ها در یک دهکده جهانی عینیت می یابد. جهانی شدن از زوایای مختلف بر زندگی شخصی و خصوصی تک تک ما  تاثیرگذار است. مخاطره یکی از مفاهیمی است که در نگاه به جهانی شدن مورد توجه جامعه­شناسان است. تغییراتی که به واسطه جهانی شدن رخ می­دهد با خود اشکال جدیدی از مخاطره را به دنبال دارد. سرعت پیشرفت تکنولوژی و صنعت در جهان امروز یکی از خطرهای جدی بر دنیای طبیعی ما از زوایه مخاطرات محیط زیستی و بهداشتی بر زیست کره است. مداخله بیش از پیش انسان در طبیعت به واسطه گسترش شهرنشینی، تولیدات صنعتی، برنامه­های هسته­ای و غیره در شمار مداخلات انسانی در محیط زیست طبیعی است.  

اگر چه تغییرات آب و هوایی و گرم شدن زمین از جمله مخاطرات مورد توجه سیاستگذاران کشورهای جهان است اما؛ واقعیت این هست که موتور محرک جهانی شدن رقابتی بودن است و در آن سوی رقابتی بودن تقاضای مصرف کننده وجود دارد. الگوی حاکم تقاضا از جوامع مرفه استخراج  شده و محرک گسترش دائم صورت­های موجود تولید است که همراه با آلودگی، تخریب و مصرف رو به تزاید منابع طبیعی است.

برای رهایی و کاستن از پیامدهای مخرب جهانی شدن نیازمند حل برخی تعارض­ها هستیم. جوامع جهان اول می­بایست در صورتبندی مصرف و تولیدات خویش تغییراتی مطابق حفظ زیست کره اعمال نمایند؛ این الگوی رفتاری باید به مثابه الگوی همه­گیر مورد توجه همه کشورهای جهان قرار گیرد و در تحقق این امر جوامع جهان اول باید به جهان سوم در توسعه از این مسیر ، همکاری و کمک نماید. اما تحقق هر کدام از این موارد یک چالش اساسی سیاستی است. پس از تشدید بحران­های ناشی از  اقتصاد کینزی و فوردی  حاکمیت بازار آزاد به مثابه سیاست جایگزین مورد توجه اقتصاد جهانی قرار گرفت. منطق بازار آزاد بر رقابت و  افزایش تقاضای مصرف و تولید بیشتر است.  در این شرایط اندیشیدن در جهت خیر همگانی امری دشوار است چرا که منافع صاحبان قدرت در تعارض با منفعت همگانی است. از سوی دیگر  وقتی سیاستمداران کشورهای جهان اول چون جورج بوش رئیس جمهور سابق آمریکا معتقد است: «سبک زندگی ما قابل معامله نیست»؛ آیا می­توان امید به نیل این الزامات در حل و کاهش مخاطرات جهانی شدن داشت؟

قواعد بازی سیاست جهانی حاکی از سیطره خط­مشی­های کوتاه نخبگان حاکم در عرصه سیاسی و اقتصادی است و در این خط سیر به تغییرات ساختاری بلندمدت که منافع همگان در نظر گرفته شود و در پس آن خیر جمعی محقق شود نمی­توان  امیدوار بود. «هفت میلیارد رویا، یک سیاره، با احتیاط مصرف کنید» تنها در شعار می­توانند متصور شود ولیکن قواعد بازی رقابت جهانی چنین چیزی را برنمی­تابد.

مخاطرات جهانی محدودیت زمانی و مکانی ندارند و همه زیست بوم جهانی را محاصره کرده و شاید یکی از راه حل های جهانی برای کاهش مخاطرات موجود بر زیست کره و تحقق رویای هفت میلیارد انسان در یک زیست کره توجه بیش از پیش به مدیریت جهانی است. اگرچه سازمان هایی چون سازمان ملل، اتحادیه ارویا، سازمان حقوق بشر و ..  هستند اما نهادهای تخصصی تر در راستای اهداف بین المللی حفظ زیست کره؛ مستقل از مداخلات قدرت سیاسی منفرد برخی کشورها از سازوکارهای جهانی است که می­تواند مدیریت مخاطرات جهانی را بر عهده گیرند و خط­مشی­هایی در راستای تحقق  خیر همگانی دنبال نمایند.

 

 

۰ نظر موافقین ۲ مخالفین ۰ ۱۳ خرداد ۹۴ ، ۲۱:۴۵
معصومه اشتیاقی


دفتری که پیش روی دارید، تلاشی جامعه‌شناختی برای پرداختن به موضوعات و مسائل محیط‌زیستی ایران است. قدمی کوچک با هدف افزایش این آگاهی و باور که مشکلات و مسائل محیط‌زیستی، نتیجه رفتارهای اجتماعی‌اند، به خاطر تاثیرشان بر انسان‌ها و سایر گونه‌ها چالش برانگیز هستند، در نتیجه حل‌شان به سعی اجتماعی نیاز دارد.

انگیزه اولیه ما (نویسندگان این وبلاگ) برای نوشتن، دغدغه هر روزه بهتر زیستن و سبزتر گام برداشتن است. اما قصدمان این است که رسالت حرفه‌ای و مطالعاتی‌مان در رشته جامعه‌شناسی صدها بار مهم‌تر جلوه‌گر شود و برایند کارمان به شناخت اجتماعی بیشتر بیانجامد.

 

 

۰ نظر موافقین ۱ مخالفین ۰ ۰۹ خرداد ۹۴ ، ۲۰:۲۹
سحر جعفرصالحی